Ali Haydar Efendi’nin Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye’ye Yönelttiği Tenkitler

İslam hukukuna dayalı kanunlaştırmanın ilk örneği olan Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye, hazırlanış şekli ve içeriği itibariyle farklı açılardan eleştiriye konu olmuştur. Kazuistik yöntemin izlenmesi, Hanefi mezhebiyle sınırlı kalınması bu nedenle bazı meselelerdeki düzenlemelerin dönemin ihtiyaçlarını karşılayacak nitelikte olmaması, medeni kanun içeriğine uygun olmayan eksik fazlalıkların bulunması başlıca tenkit sebepleridir. Mecelle şârihi Ali Haydar Efendi de Mecelle’yi eleştirmiştir. Bu çalışmada, Efendi’nin Mecelle’ye yönelik tenkitlerini tespit, tasvir tasnif etmek amaçlanmış, -bazı istisnalar dışında- şârihin eleştirilerine bir değerlendirme yapılmamıştır. Mecelle’nin en kapsamlı meşhur şerhi Dürerü’l-hukkâm müellifi Efendi, hem tekniği içerik açısından etmiş, eleştirilerini gerekçelendirmiş, eleştirdiği hususlara ilişkin alternatif öneriler getirmiştir. maddeyi genellikle tek sebeple eleştirmiş olmakla birlikte maddeleri birden fazla açıdan etmiştir. Makalede maddelerine yönelttiği eleştirilerin her biri ayrı başlık altında, edilen maddeler müstakil altında ele alınmış mümkün olduğunca örneklendirilmiştir. tenkitler şunlardır: Maddelerin ifadesinin yanlış hüküm çıkarmaya müsait olması; genel nitelikli olmaması; kavramların yerinde kullanılmaması; gerek gerekse maddelerin birbirleriyle fıkıh kitaplarıyla uyumlu maddelerde birtakım eksik, gereksiz veya hatalı ifadelerin ifadelerdeki kayıtların olmaması. İçerik yapılan eleştiriler arasında olarak maddenin içerdiği hükmün kitaplarındaki hükme mezhep görüşüne aykırı olması zikredilmelidir. yöneltilen tenkitlerin kısmı ise hazırlanırken tercihlerle ilgilidir. kapsamda tercih görüşlerin ihtiyaçlarına mezhepteki râcih görüşe yer tercihler çelişkiye düşülmesi ihtilaflı meselelerde yapılmaması eleştiri konusu edilmiştir. Zamanın gereklerine hükümlerin varlığı asıl- fer uyumsuzluğu da diğer nedenidir. tür yöndeki tenkitlerde içeriğinin çeşitli kitaplarına uygunluğu ortaya konulmaya çalışılmış, yönler eleştirilmiştir. Ancak bunun yanında metninin hükümlerine zamanın karşılamaması sebebiyle mezheplerin hükümlerinden istifadeyle hazırlanması gereğine işaret Mecelle’yi, konuların bırakılmış yeterince düzenlenmemesi bakımından eleştirmiş, Mecelle’de alması gerektiği halde alınmayan karz akdi hayvanlara suçlara dair hükümlere vermiştir. yine alınması sarf ribâ konularına hiç değinmemiştir. Lukata, hacr gibi konuları alan konulara şartlara verilmemesi eksiklik olduğunu belirtmiştir. hükümler arasındaki tenâkuz; dil, üslûp terminoloji birliği sağlanamaması; arası madde içerisinde tekrarlara yönünden eleştirmektedir. kazuistik metotla herhangi yöneltmeyen dışındaki tekrarları gerekçelendirmiş düşmemek için sunmuştur. Ayrıca ona göre bilinçli tekrarlar vardır. o, bunların uyumsuzluğu, benzer fasıl/madde/fıkralarda düzenlenmesi aynı fasıl/madde/fıkrada sistematik kusurla nedeniyle tanımlarla O, tanımları; efrâdını câmî, ağyârını mâni olmamak devir tanım olmamak, tanımlarda takip usûle aykırılık kitaplarında almamak gerekçesiyle